Mateusz Jakub Pomorski h. Trzy Gwiazdy (1793-1881)

 

Mateusz Jakób Pomorski, syn Jakóba/Filipa Pomorskiego, herbu Trzy gwiazdy i Agnieszki z Hieroszów herbu Rogala.

Urodził się 6 września 1793 w Romanowie na Mazowszu. Chrzest odbył się w kościele parafialnym parafii pw. Wszystkich Świętych w Karniewie.

Chrzestnym jego był Jakub Pęczkowski – cześnik Przasnyski, jego rodzina władała Romanowem i Anastazja Karniewska, wdowa po Adamie Karniewskim, wojskim mniejszym różańskim, dziedziczka parafialnego Karniewa Kościelnego.

Do szkół uczęszczał w Lublinie.

15 maja 1812 zaciągnął się do Kolumny Nadbużnej jako prosty żołnierz (wg wspomnień rodzinnych). Rozpoczął od razu od kampanii moskiewskiej trwającej do grudnia. Napoleon zebrał potężną, ponad 600 tysięczną armię. Początkowo zaplanowana na 2 lata kampania, pod wpływem początkowych zwycięstw, a właściwie braku konfrontacji z cofająca się armia carską, miała zakończyć się dużo szybciej. Niestety dla wojsk Wielkiej Armii, uciekający Rosjanie niszczyli za sobą wszystko, nie dając wojskom napoleońskim możliwości gromadzenia zapasów i uzupełniania bieżących potrzeb. 14 września wygrał bitwę o Moskwę paradoksalnie przegrywając całą wyprawę. Oczekiwanie na podpisanie pokoju w Moskwie spowodowało wycieńczenie skrajne wojska, które nie było gotowe na tak drastyczne zmiany pogody. W efekcie w październiku zapadła decyzja do odwrotu. Fatalne morale, pogoda, brak żywności, kozaccy partyzanci, kąsająca armia Kutuzowa powodowały mocne dziesiątkowanie oddziałów. Oficjalnie kampania 1812 roku w grudniu zakończyła się klęską. Z wielkiej armii pozostało 30 tys wojaków. Wśród nich nasz Mateusz Pomorski.

17 lipca 1812 został mianowany podporucznikiem armii Księstwa Warszawskiego. Oznaką stopnia był epolet (naramiennik) z frędzlami na lewym ramieniu, a na prawym ramieniu kontrepolet (naramiennik bez frędzli). Na taśmie 2 pręciki skrzyżowane. Naramienniki jazdy posiadały taśmy w karpią łuskę

Po kampanii moskiewskiej Pomorski trafił do nowo zakładanego do pułku Krakusów⁽¹⁶⁾. Napoleon planując utworzenie tej formacji wzorował się kozackiej lekkiej jeździe nękającej wojska francuskie podczas wyprawy w głąb Rosji. Wojsko było rekrutowane z kilku miejsc w Polsce. Było nieprzeszkolone a na ich czele często stali nie oficerowie tylko właściciele ziemscy. W efekcie zaczęła się szerzyć fala dezercji. Wojsko topniało. Na wiosnę 1813 przeprowadzono restrukturyzacje wojsk tworząc z nich coś na kształt szwadronów (niektórzy zresztą tak nazywali ich oddziały). Zrestrukturyzowane wojsko wziął pod swoje skrzydła ks. Józef Poniatowski tworząc z nich pułki straży przedniej. Ubiorem pułków przedniej straży był regionalny strój krakowski, uzbrojeniem – lance, pałasze i pistolety. Wydaje się przy tym, że lance te nadal musiały być stosunkowo długie (zapewne w dalszym ciągu niemal trzymetrowe), bowiem na opanowanie podstawowego chociażby fechtunku nie było po prostu czasu (Józef Załuski nawet o nieco krótszych lancach szwoleżerów gwardii pisał: „lance te były więcej kozackie niż ułańskie, bo za długie”). Małe, wiejskie konie podkuto i podleczono. Naoczni świadkowie z jednej strony podkreślali braki w ubiorze i wyposażeniu, z drugiej zaś patriotyzm i olbrzymią chęć walki kawalerzystów przedniej straży. Ks. Poniatowski był zadowolony z postępów oddziałów w szkoleniu.

7 maja wojska Księstwa Warszawskiego, już jako VIII korpus Wielkiej Armii, przekroczyły granicę austriacką i udały się w drogę do Saksonii. Pułki straży przedniej wchodziły w skład trzeciej (2 pułk), czwartej (1 pułk) i ostatniej, piątej kolumny (3 pułk).

Wraz ze swoimi krakusami Pomorski brał udział w decydującej bitwie narodów pod Lipskiem. Napoleon cenił ich waleczność, a ze względu na małe konie na których walczyli nazywał ich „jazdą pigmejów”. Stanowili osobistą eskortę Naczelnego Wodza ks. Józefa Poniatowskiego. Byli również bezpośrednimi świadkami jego śmierci w wodach Elstery pod Lipskiem.

W dniach 16-19 października 1813 r.z resztkami armii polskiej osłaniał odwrót Napoleona. 

Po przegranej Bitwie morale w wojsku spadły. Pojawiły się regularne dezercje. 28 października 1813 odbył się przegląd resztek wojsk polskich pod Schluchtern, Napoleon przemówił do Polaków, czego efektem było ożywienie pozytywnych nastrojów i obietnica pójścia dalej za wodzem Francuzów. Tego też dnia Bonaparte nadawał żołnierzom Legie Honorową. Mateusz Pomorski został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Legii Honorowej czyli najniższą, V kategorię Legii (informacja pochodzi z przekazów rodzinnych i od Bieleckiego¹⁶ , brak potwierdzenia w oficjalnych, ale niekompletnych wykazach, Bielecki twierdzi, że LH Pomorskiego nosiła numer 41767).

Opis orderu, który dostał Mateusz Pomorski wygląda następująco:

• Na medalionie awersu uwieńczona wieńcem laurowym głowa Napoleona I zwrócona na lewo otoczona napisem Napoléon Empereur et Roi, na rewersie orzeł napoleoński. Szpice ramion opatrzone kulkami. Między ramionami emaliowany na zielono wieniec laurowo-dębowy, który pozostał do dziś. Zawieszka: złota korona cesarska. Wprowadzona przez Cesarstwo gwiazda I. i II. klasy srebrna, z promieniami między ramionami, w medalionie środkowym orzeł napoleoński otoczony napisem Honneur et Patrie. źródło: wikipedia.pl

Niestety nie zachował się oryginalny order, a i w literaturze przedmiotu ciężko znaleźć właśnie ten rodzaj nadawany w epoce I Cesartstwa Francuskiego (1804–1814, 1815). Powyższe zdjęcie przedstawia bardzo zbliżony egzemplarz.

Pułk krakusów był organizowany na podstawie dekretu cesarskiego z 18 grudnia 1813 r. Wtedy to także uzyskał nazwę 1 pułku eklererów (1er Régiment d’Éclaireurs). Przejął on z krakusów żołnierzy (do pułku wcielano też kawalerzystów bez koni, a nawet piechurów), niewielkie konie (o wysokości 4 stopy i 3 cale w kłębie), uzbrojenie i taktykę. 1 stycznia pułk liczył 78 oficerów, 997 podoficerów i szeregowych oraz 360 koni. 1 stycznia 1814 r. dowódcą pułku został płk Aleksander Oborski, a pułkownikiem en second – płk Józef Dwernicki, który przejął pułk po aresztowaniu Oborskiego 28 marca 1814 r. Od tego momentu Pomorski trzymał się właśnie tego dowódcy przez dobre kilka lat przechodząc za nim do kolejnych formacji.

28 marca pułk eklererów zwycięsko potykał się z kawalerią pruską pod Claye, a po wtargnięciu do miasta wziął ponad 100 jeńców. Ostatnie boje pułk toczył w obronie Paryża 30 marca 1814 r. Przydzielono go do korpusu Marmonta walczącego na Montmartre, gdzie pod silnym ogniem artyleryjskim zaatakował pruską kawalerię. Krakusi bili się na przedmieściu Belleville i przy rogatce Clichy. Stracili w tych walkach 7 oficerów. Mateusz Pomorski zostaje ranny

Po abdykacji Napoleona wrócił do kraju.

Za kampanie 1812 r.zostaje odznaczona złotym Krzyżem Orderu Wojska Polskiego. W 1815 roku cesarz rosyjski Aleksander I nadając konstytucję Królestwu Polskiemu przywrócił wszystkie ordery, w tym Virtuti Militari nadając mu nazwę: Order Wojskowy Polski (nazwa obowiązująca do 1831 r.). I choć nie powołano Kapituły, ani też nie uchwalono statutu, to jednak nie spowodowało to obniżenia wartości i prestiżu Orderu, który w społeczeństwie cieszył się wielkim szacunkiem i uznaniem. 
W myśl jego statutu nadawano ten order uczestnikom kampanii 1812, 1813 i 1814. Wnioski w sprawie orderów rozpatrywała specjalna Komisja Rządowa Wojny. Na mocy dekretu z 5 czerwca 1817 roku utrzymano przywilej dożywotniej pensji dla podoficerów i szeregowych, a dodatkowo oficer odznaczony tym medalem nabywał prawo do uzyskania szlachectwa.

13.11.1815 r. dostaje przydział do 2 Pułku Ułanów Wojsk Królestwa Polskiego nadal w randze podporucznika. Oznaką stopnia były szlify (naramienniki) gładkie bez frędzli z 2 paskami. 2 Pułk walczył z biało – niebieskimi proporczykami.

2-gi Pułk Ułanów dowodzony był przez płk Dwernickiego, tego samego, który dowodził Pomorskim za czasów Pułku Krakusów.

Kolorem wyróżniającym 2giego Pułku Ułanów był to kolor biały, w którym wykonywano następujące części mundurowe: rabat, kołnierz, mankiety, wypustki, lampasy u spodni oraz górę czapki. W skład stroju wielkiego wchodziły spodnie z karwaszami skórzanymi i z naszytymi podwójnymi lampasami białymi, kurtka mundurowa, pas materiałowy, czapka z etyszkietami oraz szabla, ładownica i lanca z proporczykiem.

Etyszkiety, które zapobiegały zgubieniu nakrycia głowy podczas szarży, były noszone w charakterystyczny sposób: jednym końcem zapięte na guziku u prawego rogu czapki (od prawej ręki) zwisały swobodnie do szyi, którą opasały, koniec z frędzlami przekładano pod epoletem (naramiennikiem) tak, aby zwisał na lewej piersi. Szabla była mocowana na długich rapciach z bielonej skóry.

 

1818 – podporucznik 2 Pułku, Dywizji Ułanów, Brygady 2 pod dowództwem pułkownika Józefa Dwernickiego

25.III.1819 r. zostaje mianowany porucznikiem. Nosi  szlify (naramienniki) gładkie bez frędzli z 1 paskiem.

Od 4 sierpnia 1819 r.pełni służbę adiutanta polowego przy dowódcy Dywizji Ułanów generale Dywizji Janie Weyssenhoffie.

Generał Jan Weyssenhoff herbu Łabędź pochodził z rodziny niemieckiej, która w XVII wieku została spolszczona. W trakcie swojej wojskowej kariery był m.in. adiutantem Jakuba Jasieńskiego i Henryka Dąbrowskiego. Uczestniczył w kampanii austriackiej (1809), moskiewskiej (1812) i saskiej (1813). Zdobył szlify generalskie. W Królestwie Polskim objął funkcję dowódcy brygady ułanów a w Powstaniu Listopadowym dosłużył się dowódcy całej jazdy wojsk powstańczych. Pomorski był jego adiutantem aż do momentu organizacji przez niego Legii Nadwiślańskiej w 1831 roku.

1820 Porucznik Mateusz Pomorski w Roczniku Wojskowym Królestwa Polskiego

29 letni porucznik, adiutant polowy gen. Wayssenhoffa, w Siedlcach stacjonujący, Mateusz Pomorski syn wielmożnych Jakuba i Agnieszki z Hieroszów Pomorskich, zamieszkałych we wsi Kozicach w powiecie i województwie lubelskim,  25 listopada 1822 o godzinie 10 rano przed proboszczem kołubielskim,  złożył śluby małżeńskie 22 letniej pannie Weronice Annie Markowskiej, córce Jaśnie Wielmożnego Walentego Markowskiego herbu Bończa, sędziego pokoju i posła Powiatu Łukowskiego, radnego województwa podlaskiego, dziedzica dóbr Tuchowickich, Kołubielskich i Rudzieńskich, we wsi Rudnie zamieszkałego i Aleksandry z Włodków herbu Prawdzic już nieżyjącej. Świadkami ślubu byli Józef Dąbrowski lat 32, dzierżawca dóbr Kołubielskich w Starej Wsi zamieszkały, Ignacy Korbutek lat 51 były kapitan wojsk polskich w Rudnie zamieszkały, Mateusz Siedlecki lat 45, ekonom folwarku Rudzieńskiego, Jan Dąbrowski lat 30, zastępca wójtka gminy Rudna, zamieszkalego w Rudnie.

2 sierpnia 1824 roku wraz z drugim adiutantem polowym Generała Brygady Jana Weyssenhoffa, Michałem Zembrzuskim został awansowany na stopień kapitana.

1827 – Wciąż pełni funkcję adiutanta generała Jana Weyssenhoffa będąc w sztabie Dywizji Ułanów (2 Pułk Ułanów)

W roku 1830 otrzymał Odznakę Honorową za 15 lat nieskazitelnej służby oficerskiej. Znak Nieskazitelnej Służby został ustanowiony przez cesarza Mikołaja I dla upamiętnienia koronacji na króla polskiego. Dekret ustanawiający odznakę, przeznaczoną do nadawania za długoletnią służbę cywilną i wojskową, został podpisany przez ustawodawcę na zamku królewskim w Warszawie dnia 12 (24) maja 1829 roku. Odznakę stanowiła sprzączka pozłacana, kształtu czworograniastego, obleczona wstążką, na której umieszczony był złoty wieniec z liści dębowych z liczbą rzymską w środku, odpowiadającą ilości lat przesłużonych przez odznaczonego. Odznaka noszona była w dziurce zapięcia ubioru lub stroju, na wstążce Orderu wojskowego „Virtuti Militari“ przez żołnierzy

22 kwietnia 1831 decyzją Naczelnego Wodza Narodowych Sił Zbrojnych Jana Skrzyneckiego

przeniesiony z 2 Pułku Ułanów do legionu nadwiślańskiego (wciąż w randze kapitana)

Przez któregoś z wodzów powstanie listopadowego w roku 1830 zostaje mianowany majorem (informacja nie znalazła potwierdzenia w źródłach poza wspomnieniami rodziny). Fakt ten został odnotowany przez Bieleckiego. Autor przypisał mu datę 22 kwiecień 1831, choć pod tą datą jest jedynie rozkaz przeniesienia bez rozkazu nominacji. Natknąłem się jednak na pewien ślad świadczący o wspomnianej wcześniej nominacji. Otóż w Gońcu Krakowskim nr 109 z 14 maja 1831 roku znajdziemy opis wydarzeń dotyczących Legii Nadwiślańskiej a mających miejsce w dniach 3-5 maja 1831 roku w okolicach Staszowa i Iwanisk. W tejże relacji, czytamy, że major Mateusz Pomorski prowadzi we wzorowym porządku, przy głosie trembaczy i śpiewie wszystkich plutonów, dwa szwadrony jazdy Legii Nadwiślańskiej złożone z przeszło 300 konnicy do Iwanisk na nocleg. 

W 1831 w sierpniu zostaje przydzielony do II Korpusu Polskiego pod dowództwem Generała Ramorino, II Korpus składał się z dwóch dywizji piechoty i dywizji jazdy.

1.IX.1831 zostaje przez generała Romerino mianowany podpułkownikien.

17.IX.1831 r. Generałem Romerino został skierowany skierowany przeciwko wojskom rosyjskim gen. Rosena. Nie wykonał rozkazu, samowolnie opuścił teatr działań, zdezerterował do Galicji i złożył broń przed Austriakami a wraz z nim nasz Mateusz Pomorski.

1 listopada tego samego roku po ogłoszeniu przez Cara Mikołaja I amnestii dla uczestników powstania spiesząc do żony wraca do Królestwa, składając na granicy wymaganą przysięgę na wierność Carowi, jako królowi polskiemu.

CIĄG DALSZY zawierający m.in. malicki okres jego życia wkrótce NASTĄPI…

Na koniec tej części chciałbym podziękować doktorowi Maciejowi Adamowi Markowskiemu, autorowi bloga „Kim Oni byli” i Waldemarowi Chorążewiczowi za pomoc w dotarciu do niektórych źródeł. Największe jednak podziękowania winny trafić na ręce Wojtka Szymańskiego, który prezentując mi wspomnienia rodzinne, natchnął do głębszego zajęcia się postacią pułkownika Mateusza Pomorskiego

Powyższe informacje pochodzą z:

1. 1. Wspomnień pozostawionych przez Marię Gabrielę Szymańską przybraną praprawnuczkę Mateusza
2. 2. Historii Rodu Mikułowskich-Pomorskich stworzonej przez anonimowego autora a pochodzącej z prywatnych zbiorów Wojciecha Szymańskiego (przybranego 3xpra wnuczka)
3. 3. https://pl.wikipedia.org/wiki/Girolamo_Ramorino
4. 4. https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/antonio-girolamo-ramorino
5. 5. Rocznik Woyskowy Królestwa Polskiego na rok 1818
6. 6. Gazeta Korrespondenta Warszawskiego i zagranicznego nr 129 z dnia 13 sierpnia 1824
7. 7. Gazeta Codzienna numer 311 z dnia 23 listopada 1851
8. 8. Dziennik Powszechny Krajowy nr 119 z 1 Maja 1831
9. 9. Rocznik Woyskowy Królestwa Polskiego 1827
10. 10. Gazeta Polska r 1867 nr 269 z dnia 2 grudnia 1867 – nekrolog Weroniki Pomorskiej
11. 11. Gazeta Warszawska r 1851 nr 313 z dnia 24 listopada 1851
12. 12. Gazeta codzienna r 1859 nr 76 z dnia 20 marca 1859
13. 13. Katalog Muzeum Narodowego w Krakowie
14. 14. http://www.artinfo.pl/aukcje/feliks-franic/u-an-ksi-stwa-warszawskiego-1918
15. 15. Dodatek do Gazety Korrespondenta nr 64 z 1819 roku
16. 16. Słownik biograficzny oficerów Powstania Listopadowego: L – R, Robert Bielecki, 1998 str 320
17. 17. szukajwarchiwach.pl
18. 18. Tableaux par corps et par batailles des officiers tués et blessés pendant les guerres de l’Empire (1805-1815) par A. Martinien”. Paryż, 1899, s.756
19. 19. Dodatek do nr 109 Gońca Krakowskie z 14 maja 1831 roku
20. 20. Legia Honorowa w Polsce 1803-1923, Stanisław Łoza 1923
21.  
22.